TRT Haber’in haberine nazaran; Emlak piyasası “Metaverse’den arsa almak” tarifiyle yeni tanışmış olsa da uzaydan arsa almayı daha evvelce başlatmıştı.
Enlemini boylamını belirleyip tapularını alan Dünya vatandaşlarının ödedikleri fiyatlar ise 25 dolar da oldu 20 sterlin de. “Bu satışların kanunda yeri var mı?” sorusunun karşılığı resmiyette “Yok!” olsa da, insanoğlu görmediği yerinin tapusuna sahip olmayı sevdi.
Kişisel arsa alımlarının yanı sıra devletlerin uzay çalışmaları için kurduğu üsler bu bahsin öteki bir istikameti. Çünkü, bu çalışmalar için kullanılan araçlar da aşikâr yerlere kuruluyor. Son olarak Ay’a yine ulaşmak için başlatılan Artemis misyonu kapsamında 2025 yılına kadar Ay’a astronot göndermek amaçlanıyor. Öte yandan, bu kere Ay’da kurulacak bir üs ile insanoğlunun orada kalıcı olması hedefleniyor.
Peki memleketler arası muahedeler uzayda üs kurulmasına ne diyor? Kimin ne kadar hakkı var? Bu bahiste kanunlar ne diyor? Bireye özel arsa satışları mümkün mü? Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dr. Araştırma Vazifelisi Onur Çağdaş Artantaş ile bu piyasanın ayrıntılarını konuştuk.
“Uzay merakı yeni değil”
Uzayın insanlık için merak uyandırıcı cazipliği tarih boyunca sürdü ama ona ulaşmak hiç kolay olmadı…Artantaş’a nazaran, gezegenlerdeki madenlerin kullanımının düşünülmeye başlanması uzun müddettir gündemde. Bunun yanında uzayın bir savaş alanına dönmesi de bu fikirlerin bir getirisi. Tüm bunlar da tüzel gelişmeleri beraberinde getirdi.
Bu bahisteki hukuksal gelişmeler yörüngemizin ve Dış Uzay’ın askeri gayelerle kullanılmasının mümkün hale geldiği Soğuk Savaş esnasında başladı. Uzayın bir savaş alanına dönüşmesinin dünyada da nükleer yıkımı başlatabileceği telaşıyla milletlerarası teşebbüsler başladı.”
“Uzayda kimse mülkiyet edinemez”
Böyle olunca uzayın kullanımı için mutabakatların yapılması da kural oldu. Muahedeler da uzayda egemenlik ilanını engelledi. Artantaş, bu mutabakatlara nazaran devletlerin ve şahısların uzayda mülkiyet edinemeyeceğini söylüyor.
“Soğuk Savaş esnasında yapılan iki milletlerarası muahede, Dış Uzay Mutabakatı (1967) ve Ay Muahedesi (1978) bu mevzudaki referans metinlerdir. Her iki muahede da Dış Uzay’ı ve dünyanın uydusunu “İnsanlığın Ortak Mirası” olarak tanımlar. Dış Uzay Anlaşması’na nazaran devletler gökcisimlerinde egemenlik tez edemeyecekleri üzere, bu alanlardan özel şahıslara lehine mülkiyet de tesis edemezler.”
Hakları olduğunu argüman eden de var
Öte yandan, Dış Uzay Anlaşması’nın yalnızca devletler bakımından bağlayıcı olduğunu ve özel şahısların gök cisimlerinde hak tez edebileceğini savunanlar da var. Artantaş ise literatürün muahedenin bu halde dolanılabilmesinin mümkün olmadığında büyük oranda hemfikir olduğunun altını çiziyor.
Uzaydaki doğal kaynakların bu sınırlamanın dışında olduğunu, o alana birinci varıp kaynağı çıkartmaya başlayanlara pürüz olacak bir memleketler arası unsur olmadığını savunanlar da var. Artantaş, bu varsayımın da hukukta yerinin olmadığını söylüyor.
“Zira birebir alanda faaliyet göstermek isteyen ikinci bir devlet yahut şahsa de mani olacak bir prensibin var olmaması gerekir. Buradaki tüzel uyuşmazlığın tahlilsiz kalması ve fiziki güç kullanımlarına sebep olması muhtemeldir. Bu sebeple memleketler arası mutabakatların ruhuna uygun olarak mevcut hukuksal durumda dış uzayda ve dünya dışı gök cisimlerinde ekonomik faaliyet yürütülemeyeceği temeldir.”
Bilim için üs kurulabilir mi?
Fakat, bilime yol açık mı? Artantaş, “Ancak süreksiz bilimsel faaliyetler yürütülebileceğini ve buna yönelik alana ziyan vermeyen süreksiz üsler kurulabileceğini kabul etmek gerekir” diye de ekliyor.
Peki, mutabakata taraf olmayan devletler için durum ne?
Bu husus biraz daha kritik bir noktada. Muahedeye taraf olmadığı için devletlerin hak sav etmesi muhtemel. Bu türlü olunca devletlerarası sürtüşmeler de meydana gelebilir.
“Elbette anılan iki muahedeye taraf olmayan az sayıda devlet, veyahut bu mutabakatlardan çekilecek devletler gök cisimlerinde ekonomik gayeli kalıcı üsler kurma teşebbüslerinde bulunabilir. Ya da birtakım özel bireyler uzayda belirli alanları fiilen işgal edebilir, hatta işgallerini kimi devletlerin mülkiyet muhafazası kapsamına sokabilirler. Her iki durum da milletlerarası hukuk bakımından korunmayacağı üzere, devletler ortasında önemli uyuşmazlıklara ve güç kullanımlarına mevzu olabilir.”
Ne yapmak gerekiyor?
Artantaş’a nazaran, dış uzaydaki ve gök cisimlerindeki üslere ve ekonomik faaliyetlere ait hukukun “İnsanlığın Ortak Mirası” prensibini pekiştirecek biçimde geliştirilmesi gerekir.
Türkiye Cumhuriyeti üzere devletlerin ulusal uzay programlarının gelişimine paralel olarak uzay hukuku alanında da faaliyet göstermesi bu gelişime katkı sağlayacak; ekonomik bedeli yüksek gök cisimlerinin birkaç devlet ve şirket tarafından işgal edilmesini engellemek konusunda değerli olacaktır.”
